लेखकः आरएस रावल
नेपालको राजनीतिक परिदृश्यले पछिल्ला केही दशकमा व्यापक परिवर्तनहरू भोग्दै आएको छ। २०७२ सालमा संविधान जारी भएपछिको संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको स्थापनाले ठूलो राजनीतिक परिवर्तनको संकेत गरेको थियो। तर, यो परिदृश्य अहिले पनि स्थायित्वको खोजीमा रहेको छ। सरकार परिवर्तनको तिव्र गतिले राजनीतिक स्थिरतामा बाधा पुर्याएको छ भने जनताका अपेक्षा अझै पूरा हुन सकेका छैनन्। याहा, वर्तमान नेपाली राजनीतिमा देखिएका चुनौतीहरू र भविष्यका सम्भावनाहरूलाई विश्लेषण गरिएको छु ।
१.अस्थिरता र सरकारको असफलता
नेपालले पछिल्लो केही वर्षमा बारम्बार सरकार परिवर्तन भोग्दै आएको छ। राजनीतिक स्थिरताका लागि आवश्यक संयन्त्रहरू स्थापना भए पनि सत्ता समीकरणहरू बारम्बार परिवर्तन हुँदा सरकारको दीर्घकालीन योजना कार्यान्वयनमा समस्या उत्पन्न भएको छ। राजनीतिक दलहरूको आन्तरिक कलह, गठबन्धनको अस्थिरता, र राष्ट्रिय एजेन्डामा सहमति नहुँदा सरकारहरू कमजोर भएका छन्। जसको असर समग्र विकास प्रक्रिया, नीति निर्माण, र कार्यान्वयनमा परेको छ।
२. संघीयताको कार्यान्वयनमा समस्या
संविधानले संघीयताको आधार तयार गरे पनि यसको सफल कार्यान्वयन चुनौतीपूर्ण बन्दै गएको छ। प्रादेशिक सरकारहरूलाई आवश्यक स्रोत र अधिकार हस्तान्तरणमा ढिलासुस्ती भएको छ, जसले संघीयताको मर्ममा नै प्रश्न उठाएको छ। विकासका लागि आवश्यक संरचनाहरू निर्माण गर्न समय लागिरहेको छ भने विभिन्न तहका सरकारहरूबीचको समन्वयको अभावले नीति कार्यान्वयनमा समस्या देखिएको छ। संघीय संरचनालाई सुदृढ बनाउन दीर्घकालीन योजना, स्पष्ट नीति, र संसाधनको उचित वितरण जरुरी देखिन्छ।
३.भ्रष्टाचार र प्रशासनिक अक्षमता
नेपाली राजनीतिमा भ्रष्टाचार गम्भीर समस्या बनेको छ। उच्च पदस्थ कर्मचारीदेखि तल्लो तहसम्म व्याप्त भएको भ्रष्टाचारले प्रशासनिक व्यवस्थालाई कमजोर बनाएको छ। नीतिहरूको कार्यान्वयनमा ढिलासुस्ती, बजेटको दुरुपयोग, र सार्वजनिक सेवा प्रवाहमा देखिएको अव्यवस्थित प्रणालीले जनतामा निराशा फैलाएको छ। प्रशासनिक सुधारको खाँचो अहिलेको आवश्यकता हो, जहाँ पारदर्शिता, जवाफदेहिता, र सुशासन प्राथमिकतामा राखिनु पर्छ।
४. आर्थिक विकास र रोजगारको अभाव
राजनीतिक अस्थिरताको प्रत्यक्ष असर नेपालको आर्थिक विकासमा परेको छ। देशमा पर्याप्त पूर्वाधार विकास हुन नसक्दा रोजगारीका अवसरहरू सीमित भएका छन्। लाखौं नेपाली युवा वैदेशिक रोजगारको खोजीमा विदेशिन बाध्य छन्, जसले देशको उत्पादनशील जनशक्ति बाहिरिने क्रम जारी राखेको छ। यद्यपि, वैदेशिक रोजगारीले मुलुकको अर्थतन्त्रलाई टेवा पुर्याइरहेको छ, दीर्घकालीन आर्थिक विकासका लागि आन्तरिक रोजगार सिर्जना गर्नुपर्ने आवश्यकता छ। आप्नै देशमा ब्यापार( ब्यावसाय गरेतापनी तर धेरै जसो युवाहरु निराश छन कारण देशको राजनीति हो जस्तो मलाइ लाग्छ ।
५.अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध र कूटनीतिक चुनौती
नेपालको भू(राजनीतिक स्थितिले अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धलाई सधैं महत्त्वपूर्ण बनाएको छ। भारत र चीनजस्ता ठूला छिमेकी मुलुकहरूसँगको सम्बन्ध सन्तुलित राख्दै अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धलाई सुदृढ गर्नु कूटनीतिक चुनौती हो। हालसालै देखिएको राजनीतिक अस्थिरताले नेपाललाई कूटनीतिक रूपमा बलियो बनाउन समस्या उत्पन्न गरेको छ। तसर्थ, प्रभावकारी परराष्ट्र नीति र अन्तर्राष्ट्रिय साझेदारीको विकासले नेपाललाई विश्व मञ्चमा सुदृढ रूपमा उभ्याउन सक्नेछ।
६.सम्भावनाहरू
नेपाली राजनीति अहिले चुनौतीपूर्ण अवस्थाबाट गुज्रिए पनि यसको उज्ज्वल सम्भावना छ। युवापुस्ताको बढ्दो राजनीतिक जागरूकता, संघीय संरचनाको प्रभावकारी कार्यान्वयन, र समावेशी विकासले नेपाललाई आर्थिक र राजनीतिक स्थिरतामा पुर्याउन सक्छ। राजनीतिक सुधार र दिगो विकासको लागि सबै दलहरूबीच सहकार्य र एकताले मात्र देशलाई समृद्धिको बाटोमा अगाडि बढाउन सक्छ।
निष्कर्ष
नेपालको बर्तमान राजनीति चुनौतीपूर्ण भए पनि सुधार र परिवर्तनका ढोका खुला छन्। राजनीतिक स्थिरता, सुशासन, र दीर्घकालीन विकासका कार्यक्रमहरू लागू गर्नसके मुलुकको भविष्य उज्यालो बन्न सक्छ। नेतृत्वको सुदृढता, राजनीतिक दलहरूको सहमति, र जनताको सक्रिय सहभागिताले मुलुकलाई समृद्धि र स्थायित्वको दिशामा अघि बढाउनेछ।
